In het artikel over de oudheid heb je al kunnen lezen hoe de globale kledingvorm in het antieke Griekenland eruitzag. Maar nu mogen de oude Grieken even hun momentje pakken in dit artikel! Nog even op je geheugen op te frissen: die Griekse beschaving dateerde van 800v.Chr tot 146v.Chr. Daarna namen de Romeinen het roer over! Anyway, op deze pagina ga ik dan (eindelijk) verder in op de kledingstukken die die Griekse knapen en vrouwen droegen. Draperieën, spelden, mantels en plooien. Ze waren er allemaal en we lopen ze een voor een langs! Zin in? Let’s go!
Fibula
Zowel in Griekenland als in het Romeinse Rijk werden veel gewaden op de schouders vastgezet met een fibula: een sluitspeld. Deze bestond uit een bovendeel met daar onder een pin en een gaatje. Dat bovenkant was altijd rijk gedecoreerd, denk aan een soort broche.
Er zijn talloze varianten geproduceerd. Eenvoudige bronzen fibulae bijvoorbeeld. Die extra “e” is geen typfout, maar het meervoud van fibula! Dat wilde ik toch even gezegd hebben ;). Naast die ronzen waren er kostbare gouden fibulae in allerlei platte vormen en ingelegd met halfedelstenen! In heel Europa zijn deze verschillende spelden gevonden.
Chiton
Het belangrijkste basiskledingstuk, zeker voor mannen, maar ook zéér gewaardeerd door vrouwen, was de chiton. De oorsprong van dit tuniekachtige gewaad ligt waarschijnlijk in de Oriënt. Het begrip chiton stamt uit het Semitisch en betekent ‘linnen’. De Griekse chiton werd inderdaad van dit materiaal gemaakt. Toeval? Ik denk het niet. 😉
Dit chiton was simpelweg een dubbelgevouwen rechthoek. Deze werd over de lange zijde dichtgenaaid waardoor er een koker ontstond. Vervolgens hielden ze ruimte voor de armen door deze uit te sparen in de zijnaden. Dit deden ze door het daar simpelweg niet dicht te stikken. Easy peasy.
De bovenkant werd aan de zijkanten ook dichtgenaaid met een opening in het midden. Het koppei moest er natuurlijk ook nog fier bovenuit steken! Een andere mogelijkheid was het vastzetten van de chiton met een fibula. Dit moest dan op de linkerschouder of op beide schouders. Als de panden breed genoeg waren, ontstonden er een soort schijnmouwen.
In eerste instantie werd de chiton gewoon recht hangend gedragen. Helemaal leuk in less is more stijl. Later kwam daar een enkele of dubbele gordel overheen. Hierdoor ontstonden verschillende manieren van plooiing en overbloezing (kolpos).
Kort en lang
Jonge mannen, krijgers, arbeiders en reizigers droegen een korte chiton. Deze kwam tot op de knie en noemden de Grieken exomis. Dit kun je eigenlijk beschouwen als de oerchiton. The OG onder de chitons zeg maar.
De lange chiton was gereserveerd voor belangrijke en voorname (oudere) mannen en vrouwen. Goden werden erin afgebeeld en ook bij feestelijke gelegenheden kwam ie tevoorschijn. In Sparta droegen de vrouwen de chiton ook wel aan één kant open. Als een soort split misschien? Hoewel een split van onder tot boven in deze tijd wel gewaagd is. Maar fun fact: toentertijd keken de oude Grieken niet raar op van een ontblote borst of ander bloot lichaamsdeel.
De gordel plaatsten ze naar eigen inzicht in de taille of onder de borst. In de hellenistische periode (320-146 v. Chr.) gaven de dames de voorkeur om de gordel direct onder die ándere dames (knipoog) te plaatsen. Hierdoor leek het figuur langer en slanker. Dit kwam ook helemaal mooi overeen met de algemene trend van slankere vormen en gecompliceerde draperingen!
Omdat gebruiksgemak de voorkeur kreeg boven een individuele plooiwijze (getting comfy, are we?), ging men vaak over tot vooraf ingezette en gefixeerde plooien. En zo waren daar ineens de eerste kant-en-klare chitons!
Peplos
Nog vóór de introductie van de chiton droegen vrouwen de peplos. Dit was een rechthoekige lap. Op de schouders zitten aan elke kant één of meer fibula(e) of simpele knopen. De rechterkant van de peplos was aanvankelijk open, maar later naaiden ze die helemaal of deels dicht. Vanaf de zesde eeuw v.Chr. werd de bovenkant omgeslagen. Zo ontstond er op borst en schouders een overslag. Deze overslag heette een apotygma. Dit was een kenmerkend verschil met de chiton (die later kwam, maar die ik eerder heb aangesneden vanwege de belangrijkheid. Snap je ‘m nog?). Een ander verschil was het materiaal. De peplos werd gemaakt van wol.
De peplosmodellen in de archaïsche tijd hadden nog geen gordel; ze waren nauwer en gemaakt van grovere wol. Ook was de stof drukker versierd met ingeweven of opgedrukte ornamenten. In het klassieke tijdperk werd de peplos wijder en de stof fijner. Dit maakte een “elegante plooival” mogelijk, waardoor de peplos het populairste bovengewaad werd voor vrouwen in heel Griekenland.
Combineren kun je leren
Toen in de vijfde eeuw v.Chr. chiton en peplos samen gedragen werden, was de chiton het onder- en de peplos het bovengewaad. In de hellenistische periode ging de voorkeur uit naar de chiton; de peplos vervingen ze door een lichter gewaad zonder overslag. Deze heette de peronatris en kwam tegemoet aan de wens naar verfijning.
Bij lichamelijk werk droegen de Grieken de chiton of de peplos graag met alleen op de linkerschouder een fibula. De rechterschouder bleef dan bloot. Deze kledingvorm heette exomis en was vooral bij mannen in gebruik.
Himation
Ondergoed bestond nog niet, afgezien van een borstband (strophion) voor vrouwen van linnen of wol. Deze werd over de borsten heen of er net onder gedragen, al naar gelang het beoogde effect – push up wellicht?
Wel waren er verschillende mantels, dat wil zeggen rechthoekige doeken die als overkleding dienden. De himation was hiervan het type dat zowel mannen als vrouwen het meeste droegen. Dit was een wollen doek van ongeveer 2×2,5 meter. De himation werd nergens vastgezet, maar alleen om het lichaam gewikkeld.
Hieran was het dan de kunst een unieke, individuele drapering te maken. Maar let op! Hoe de wikkeling ook verliep, de rechterhand moest altijd bewegingsvrijheid houden. Dit was een universele wet die gold voor alle wikkelgewaden, in alle tijden en op alle plaatsen.
Vrouwen waren buitenshuis verplicht om een himation te dragen. Mannen niet (pff). De mannen verschenen ook wel eens in een himation zonder chiton eronder, met bloot bovenlijf en een blote rechterschouder. Ik heb een duidelijke mening over mannen van nu die vinden dat ze ‘s zomers zonder t-shirt over straat kunnen. Eigenlijk is dit hierboven hetzelfde, maar dan een paar duizend jaar eerder… Zucht, mannen…
Bronnen
Hallay, A. (2015) Ancient Greece. (2015, 29 november). [Video]. YouTube.
Houston, M. G. (2003). Ancient Greek, Roman & Byzantine Costume. Dover Publications.
Schacknat, K. (2014). In en uit de mode. 2000 jaar modevormgeving (1ste ed.). Amsterdam University Press.
