Het horloge zou hier bij De Kleine Modemeid een soort hoeksteen van de website moeten zijn. Ik probeer jullie (en mezelf!) eigenlijk een beetje mee te nemen op een reis door de tijd. Toch heeft het blijkbaar ruim twee jaar moeten duren voordat ik bedacht dat ik over dit tijdloze accessoire wilde schrijven. Oeps! Maar beter laat dan nooit zou ik zeggen! O ja: al deze halve puns zijn 100% intended. Zoals altijd. Ik kan de verleiding gewoon niet weerstaan… Sorry, not sorry.
De tijd bijhouden pre-horloge
Om te beginnen leek het me leuk om eens te kijken hoe mensen voor de uitvinding van het horloge te tijd bijhielden. Kort door de bocht waren zonnewijzers de eerste instrumenten die werden gebruikt om de tijd bij te houden. Voor die tijd werd het ook aan de hand van de zon en sterren gedaan, maar was er niet een specifiek object uitgevonden waar je tijdvakken op kon aflezen. Zonnewijzers waren verticale of diagonaal staande objecten waarvan de schaduw gebruikt werd om de tijd af te lezen. Dit kon een wijzer in een kleine schaal zijn, maar ook bijvoorbeeld een grote obelisk.
Later werden er waterklokken gebruikt, waarbij water in een bepaalde snelheid door een object stroomt wat aangeeft hoeveel tijd er verstreken is. Het handige hiervan was dat ze ook functioneel waren op een bewolkte dag of in de nacht. Ja zonnewijzer, daar kun je niet tegenop!
Hoewel… Wacht even: deze waterklokken waren wat minder nuttig in de winter (ijs!) en het water stroomde langzamer wanneer het niveau lager was. Not amazing yet, dus.
Dan heb je natuurlijk ook nog de zandloper. Dit is een relatief moderne uitvinding ten opzichte van de andere instrumenten. De zandloper kwam vanaf 1300 in beeld. Ze waren niet per se preciezer dan de andere instrumenten, maar waren wel goedkoper en makkelijker te onderhouden. Vaak werden zandlopers gebruikt op (marine)schepen.
De eerste mechanische klok
Nou, hè hè, zul je misschien wel denken. Gaan we het nu eindelijk over de tikkende klokjes hebben? Aye aye captain! Het eerste mechanische klokje werd in 1275 in Engeland uitgevonden. Italië volgde al snel met drie (!) nieuwe klokken. Beetje overachieving als je het mij vraagt, maar goed. Ze vonden de astronomische klok uit die ieder uur sloeg en robuustere varianten die de uren, zonopkomst en dagen van de maand volgde. Een flinke update dus!
Het horloge – in the pocket
Halverwege de 16e eeuw kwam de Zwitserse horloge-industrie op komst. Nieuwe materialen zoals messing, brons en zilver werden populair. Eén van de grootste aanjagers in de horlogemakerij was het verbod op sierraden door hervormer John Calvin – bij ons bekend als Johannes Calvijn. Hierdoor werden juweliers genoodzaakt een nieuw vak te leren en dat werd het maken van horloges!
Zakhorloges werden een must in de garderobe van de man in deze tijd. In eerste instantie had dit horloge maar één wijzer (de urenwijzer) totdat de minutenwijzer in 1680 werd toegevoegd. In eerste instantie werden deze draagbare klokjes om de nek gehangen (niets geen pocket watch dus!), maar Charles II van Engeland maakte de waistcoat populair. De zak(ken) hiervan gaf het klokje meer bescherming, waardoor deze z’n naam eindelijk verdiende. Prins Albert introduceerde (veel later) de Albert chain: een ketting met een klipje. Hiermee kon het zakhorloge veilig vastgemaakt worden aan de jas, maar bleef ‘ie nog wel handzaam om te gebruiken.
Het eerste horloge – aan de pols
Het eerste polshorloge kwam ruim een eeuw later en kan worden toegeschreven aan Abraham-Louis Breguet. Deze ontwierp in 1810 een ovaal klokje voor de Koningin van Napels die ze om haar pols kon dragen. In 1868 liet Gravin Koscowicz van Hongarije ook een “armbandhorloge” maken. Ook wel de “ladies wristlet”. Deze werd ontworpen door Patek Philippe (een merk die nu nog steeds geroemd is in de Zwitserse horlogemakerij). En zo begon het balletje langzaam te rollen.
De massaproductie van het horloge
In de 19e eeuw kwam de technologie in een stroomversnelling en kwamen vroege vormen van massaproductie op gang. Dit hebben we al gezien bij de polkadots, maar ook bij horloges zorgde dit voor een stijging in productie en populariteit. Deze ontwikkeling zorgde voor goedkopere materialen en nieuwe opwindmechanismes, waardoor horloges niet alleen voor de rijkelui maar ook voor de “gewone” man en vrouw beschikbaar werd. Een grote naam in de ontwikkeling van deze horloges was Waltham Watch Company uit de VS.
In de late jaren ’80 van de 19e eeuw startte Girard-Perregaux de productie van polshorloges op voor Duitse marine-officieren. Ook Louis Cartier werd opgedragen een alternatief voor het zakhorloge te vinden voor de Braziliaanse vliegenier Alberto Santos-Dumont. Het Cartier Santosmodel werd in 1904 ontwikkeld om aan de behoefte van twee handen aan het stuur de stuurknuppel te voldoen.
De Eerste Wereldoorlog maakte het horloge populair voor de soldaat. Het steeds erbij trekken van een zakhorloge is niet super praktisch te midden van de strijd natuurlijk, maar het bijhouden van de tijd voor bepaalde aanvallen was wel essentieel. De oplossing: trench watches! Soldaten werden geacht hun eigen horloge the kopen en deze werden dan ook onderdeel van the Officers Kit voor het front. Na de oorlog droegen de (ex-)soldaten de horloges vaak nog steeds waardoor ook de gewone burger het nut van deze klokjes in zag.
Het horloge is de toekomst
In de jaren na de Eerste Wereldoorlog bleef de horloge-industrie booming en werden er achter elkaar nieuwe uitvindingen gedaan. In 1923 werd het eerste automatische horloge ontworpen. Voor deze tijd moesten alle horloges (de trench watchers, ladies wristlets, etc.) of met een speciaal sleuteltje worden opgewonden, of met de hand. Hoe dan ook: je moest je horloge handmatig opwinden. Met het de uitvinding van het automatische horloge was dit verleden tijd, want door het bewegen van de drager, werd het horloge vanzelf opgewonden. Wat een luxe!
In de 21e eeuw blijft het horloge een iconisch accessoire met een tijdloze aantrekkingskracht (*wink*). Ondanks het feit dat we gemakkelijk onze smartphones (hihi, het digitale zakhorloge) kunnen pakken om de tijd te checken, zijn horloges nog steeds super populair. Merken spelen in op de vraag naar zowel traditionele, innovatieve en zelfs retro ontwerpen, zoals bijvoorbeeld die cute Casio horloges die je nu veel ziet. 90s kids remember!
Nog één laatste feitje
Enne, om nog even met een fun fact af te sluiten (mocht je alles hierboven toch niet zo fun vinden). Je hebt je ongetwijfeld wel een afgevraagd waar dat kleine broekzakje (die in je grotere broekzak zit) van je jeans nou voor dient. Ikzelf gebruik ‘m om één of twee tampons in te proppen zodat ik niet altijd m’n tas hoef mee te nemen naar de wc, maar het zal je niet verbazen dat dat niet de officiële functie is. Nee, dat zakje is specifiek bedoeld om het zakhorloge in te stoppen! De eerste broeken van Levi Strauss hadden vier zakken: twee aan de zijkant en twee aan de achterkant. Maar vanaf 1879 werd dat kleine, vijfde zakje eraan toegevoegd: the five pocket jeans was geboren! Hierdoor kon men het zakhorloge bij de hand houden en beschermen!
Meer fun facts over spijkerbroeken kun je lezen in dit artikel! En vind je het leuk om over accessoires te lezen? Check dan bijvoorbeeld deze over de zegelring, of deze over parels! See you there? 🙂
Bronnen
Betts, J. D. (2023,). WatCh | History, design & functionality. Encyclopedia Britannica.
Carter, C. (2022). How did people tell time before clocks? Jack Mason.
Smith, E. (2021). When were watches invented? A history. WatchBox.
